24 kwietnia 1915 roku rozpoczęły się masowe aresztowania Ormian mieszkających w Turcji. Tę właśnie datę uznaje się za symboliczny początek pierwszego ludobójstwa XX wieku. Sto lat temu ponad 1,5 miliona Ormian zostało wygnanych z domu i zamordowanych. Historie tych, którzy cudem ocaleli nie są wciąż opowiedziane. Teatr ZAR wraz z partnerami starają się je opowiedzieć.
Tydzień upamiętniający te tragiczne wydarzenia wypełniony będzie wystawami, akcjami, pokazem spektaklu, flash mobami, „Czytaniem dla Armenii”.
21 kwietnia w Sali Teatru Laboratorium o godz. 20:00 odbędzie się czytanie fragmentów książki „Księga szeptów” Varujana Vosganiana (Książkowe Klimaty, Wrocław 2015) w ramach Międzynarodowego Czytania Upamiętniającego Stulecie Rzezi Ormian. Fragmenty powieści przeczyta Jacek Zawadzki. Po czytaniu odbędzie się dyskusja o książce prowadzona przez Kamę Margielską, redaktor naczelną wydawnictwa Książkowe Klimaty. „Księga szeptów” łączy opowieści o losach Ormian przed, w trakcie i po ludobójstwie z 1915-1916, o wydarzeniach z czasów II wojny światowej, o sowieckiej okupacji w Rumunii oraz o skutkach komunistycznego reżimu dla rumuńskiego społeczeństwa, a także dla ormiańskiej społeczności w Rumunii. Łączy wątki historyczne, biograficzne i fabularne, ma w sobie prostotę, precyzję i płynność opowiadanych wieczorami baśni.
Do Wrocławia na tydzień upamiętniający ludobójstwo Ormian przyjedzie przyjaciel Teatru ZAR, tancerz butoh – Daisuke Yoshimoto, tak jak przed premierą spektaklu „Armine, Sister”, która odbyła się w listopadzie 2013 roku, przedstawi swoje działanie performatywne. Swój taniec (na zdjęciu) Daisuke Yoshimoto przekaże świadectwo, powoła samego siebie na świadka wydarzeń, które nie są częścią jego doświadczenia. Akcja „Świadek” odbywać się będzie w dniach 22-23, 25-27 kwietnia 2015 o godz. 19:15 oraz 24 kwietnia o godz. 20:15 na placu przed kościołem św. Elżbiety (ul. św. Mikołaja). Akcja nawiązuje bezpośrednio do konceptu scenograficznego spektaklu Teatru ZAR. Jej najważniejszy element stanowi instalacja złożona z 16 kolumn ustawionych jako model świątyni ormiańskiej. Jest to jednak dzieło niezależne, choć powstałe na tych samych artystycznych założeniach co przedstawienie Teatru ZAR.
Wspomniany spektakl będzie można zobaczyć ponownie we Wrocławiu w dniach 25-27 kwietnia 2015 o godz. 20:00 w Studiu Na Grobli. Spektakl „Armine, Sister” jest dedykowany historii, kulturze i ludobójstwu Ormian. Do współrealizacji spektaklu zaproszono muzyków reprezentujących różne tradycje muzyczne Azji Mniejszej, Anatolii oraz Iranu, których spotkaliśmy podczas swoich wypraw: Dengbesza Kazo, kurdyjskiego śpiewaka urodzonego w Wan, Murata çlinalçę, mistrza śpiewu w kościele pod wezwaniem św. Grzegorza Oświeciciela w Stambule, Mahsę i Marjan Vahdat, śpiewaczki z Teheranu, oraz Vahana Kerovpyana, kompozytora i perkusistę urodzonego w ormiańskiej rodzinie w Paryżu. Współpracujemy także ze śpiewaczką Virginią Pattie Kerovpyan. Najważniejszym współpracownikiem w pracy nad „Armine, Sister” jest Aram Kerovpyan – pochodzący ze Stambułu mistrz śpiewu w katedrze ormiańskiej w Paryżu.
We wtorek 28 kwietnia 20:00 w Dolnośląskim Centrum Filmowym odbędzie się premiera filmu dokumentalnego „Pieśni pamięci” o projekcie „Armine, Sister” w reżyserii Nathalie Rossetti i Turiego Finocchiaro.
23 kwietnia, w Warszawie, w kościele św. Trójcy, pl. Małachowskiego 1, odbędzie się koncert ormiańskich śpiewów liturgicznych. Koncert „Kolumny” wykonają członkowie Teatru ZAR, Aram, Virginia i Vahan Kerovpyanowie oraz Murat çlinalça. Na koncert złożą się tradycyjne ormiańskie śpiewy liturgiczne, które stanowią jednogłosowy śpiew modalny z towarzyszeniem burdonu. Repertuar obejmie śpiewy różnych rodzajów z oficjum i liturgii świętej. Podczas koncertu członkowie Teatru ZAR, Virginia, Vahan i Aram Kerovpyan, założyciele Centrum Studiów nad Ormiańskim Śpiewem Liturgicznym i zespołu Akn w Paryżu, oraz Murat çlinalça, kantor kościoła pod wezwaniem św. Grzegorza Oświeciciela w Stambule, zaprezentują efekt pracy trzech lat „zanurzania się” w świecie muzyki modalnej w ramach projektu „Armine, Sister”. Koncert odbędzie się pod patronatem Ambasady Republiki Armenii w Polsce i Ambasadora Nadzwyczajnego i Pełnomocnego Edgara Ghazaryana.
W rocznicę ludobójstwa Ormian, 24 kwietnia, Teatr ZAR zaprasza do udziału w projekcie „Medz Yeghern – palimpsest pamięci”, obejmującym serię wydarzeń artystycznych: flash mobów, happeningów oraz spotkań. Wydarzenia te odbędą się równolegle w centrach oraz ośrodkach kulturalnych i artystycznych największych polskich miast, a ich kumulacja nastąpi o godzinie 19:15. Tytułem wydarzenia „Medz Yeghern – palimpsest pamięci” organizatorzy nawiązują do użytego po raz pierwszy w roku 1911 przez ormiańskiego dziennikarza i aktywistę Khatchadoura Maloumiana terminu oznaczającego „Wielką Zbrodnię”. Określenie to stało się armeńskim synonimem słowa „Ludobójstwo”. Wybór słów „Medz Yeghern” na nazwę projektu jest celowym działaniem zmierzającym do upowszechnienia tego terminu oraz spowodowania, aby zaistniał on w świadomości i pamięci odbiorców planowanych wydarzeń.
Akcja „Medz Yeghern – palimpsest pamięci” zaplanowana jest dla grupy zebranej za pomocą mediów społecznościowych. Centralnym punktem tej akcji będzie wykonany równocześnie gest położenia na ziemi niedużego kamienia, garści piasku albo owocu granatu. Są to obiekty znaczące na mapie symboliki związanej z dziejami Ormian. Sypanie garści piasku nawiązuje do obrazu niszczejących pod piachem pustyni ruin ormiańskich świątyń, których podcięte kolumny stały się metaforą i symbolem Ludobójstwa Ormian. Owoc granatu to symbol płodności, długowieczności.
Poprzez ten prosty, najmniejszy gest jak sypanie piachu trzymanego w dłoni, wykonywany równocześnie i świadomie przez grupę kilkudziesięciu performerów uczestnicy będą mogli zabrać głos oraz przyjąć odpowiedzialność za przechowywanie pamięci minionych wydarzeń, a także za obowiązek przypomnienia oraz uświadomienia skali i znaczenia wydarzeń roku 1915. Działania te będą miały również znaczenie szersze, poruszą zagadnienia bardziej uniwersalne: problem zachowania oraz niesienia pamięci, rolę i znaczenie, jakie mogą mieć działania performatywne w mówieniu o historii i przypominaniu minionych zdarzeń.
Ze względu na przypadającą rocznicę przygotowano również dwie wystawy. Pierwsza znajdować się będzie od 13 do 30 kwietnia na placu przed kościołem św. Elżbiety, ul. św. Mikołaja. Na „Być świadkiem świadków” składają się dokumenty historyczne oraz współczesne zdjęcia i materiały zebrane przez członków Teatru ZAR podczas wypraw do Armenii, Izraela i Turcji. Ekspozycja jest próbą przybliżenia wypartej z wielkiej historii Europy „małej” historii narodu ormiańskiego, utrwalonej na nielicznych fotografiach i dokumentach, w dopełnieniu z historią „milczącego spojrzenia” współczesnych Europejczyków.
W Sali Kinowej Instytutu Grotowskiego oraz CaféTHEI od 21 do 27 kwietnia wyeksponowane zostaną fotografie, których zadaniem będzie przybliżenie miejsc, gdzie dokonała się tragedia narodu ormiańskiego. To ślady, po których wędrówka jest pełna smutku, przypominają one bowiem o zdarzeniach nie tym, którzy odeszli, lecz tym, którzy potrafią je odczytać.
Wstęp na większość wydarzeń jest wolny.
W tle wymienionych powyżej wydarzeń toczy się szeroko zakrojona crowdfundingowa kampania odzyskiwania pamięci. Jej celem jest poszerzenie międzynarodowej recepcji projektu i spektaklu „Armine, Sister” Teatru ZAR.
Wydarzenia współorganizują: Teatr ZAR, Instytut Jerzego Grotowskiego, Ambasada Republiki Armenii w Polsce i Ambasador Nadzwyczajny i Pełnomocny Edgar Ghazaryan, wydawnictwo Książkowe Klimaty, Gomidas Institute, Stowarzyszenie Ormian Polskich, Wallstein Verlag, Centrum Studiów nad Ormiańskim Śpiewem Liturgicznym i zespół Akn w Paryżu, Parafia Ewangelicko-Augsburską Świętej Trójcy w Warszawie.
