Szanowni Państwo
Przy tablicy pamięci ofiar pokazowego procesu II Zarządu Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” oraz Polskiego Stronnictwa Ludowego, umieszczonej na ścianie gmachu dawnego sądu przy ul. Senackiej 3 w Krakowie, odbędzie się 10 września 2020 r. (godz. 10) uroczystość z udziałem prezesa IPN dr. Jarosława Szarka. W tym roku przypada 75. rocznica powołania WiN-u.
Wyroki w Krakowie zapadły 10 września 1947 r. Proces, wzorowany na sowieckim wymiarze „sprawiedliwości”, miał charakter pokazowy i był elementem kampanii propagandowej, mającej skompromitować niepodległościową opozycję polityczną oraz zastraszyć jej zwolenników.
Uroczystość na ul. Senackiej organizuje Oddział IPN w Krakowie i Zrzeszenie WiN Obszar Południowy. Jej uczestników prosimy o bezwzględne przestrzeganie przepisów wprowadzonych w związku z epidemią koronawirusa, w szczególności obowiązku założenia maseczki zakrywającej usta i nos oraz zachowywania dystansu.
- Proces krakowski,
zwany też procesem Niepokólczyckiego, Mierzwy i innych, wpisywał się w serię publicznych rozpraw pokazowych, organizowanych w pierwszym dziesięcioleciu Polski Ludowej. Odbywały się one zazwyczaj przed sądami wojskowymi, a ich celem było uzyskanie odpowiedniego efektu propagandowego. Szeroko relacjonowane w prasie i radiu służyły skompromitowaniu opozycji jawnej, jak i pozostającej w konspiracji. Szczególne nasilenie publicznych rozpraw odnotowano w okresach poprzedzających referendum z czerwca 1946 r. i wybory ze stycznia 1947 r.
Składowi sądzącemu w Krakowie przewodniczył ppłk Ludowego Wojska Polskiego dr Romuald Klimowiecki, delegowany z Warszawy. Ławnikami byli: Józef Małachowski i Jan Zabłocki, na ławnika zapasowego wyznaczono Józefa Bogaczewicza. Oskarżał zastępca naczelnego prokuratora Wojska Polskiego, otoczony ponurą sławą Stanisław Zarakowski.
Na ławie oskarżonych zasiadło siedemnastu działaczy WiN i PSL. Wśród winowców najważniejszym oskarżonym był prezes II Zarządu Głównego WiN płk Franciszek Niepokólczycki, obok niego sądzono: Józefa Ostafina, Alojzego Kaczmarczyka, Waleriana Tumanowicza, Edwarda Bzymka, Jana Kota, Eugeniusza Ralskiego i jego brata Stefana, Wiktora Langnera, Mirosława Kowalskiego, Henryka Müncha oraz Tadeusza Wilczyńskiego. Spośród działaczy ludowych najistotniejszy był Stanisław Mierzwa, wiceprezes Zarządu Wojewódzkiego PSL w Krakowie, oraz zastępca generalnego sekretarza Naczelnego Komitetu Wykonawczego tej partii, sądzony wcześniej w procesie szesnastu przywódców polskiego Państwa Podziemnego w Moskwie. Obok niego zasiedli: Karol Buczek, Mieczysław Kabat, Karol Starmach oraz Jerzy Kunce.
Reżyserem procesu pokazowego działaczy WiN i PSL w Krakowie był Józef Różański, dyrektor Departamentu Śledczego MBP. Przeprowadzał on z oskarżanymi rozmowy zarówno przed, jak i w trakcie procesu oraz pilnował, by rozprawa przebiegała zgodnie z oczekiwaniami bezpieki. Za scenarzystę należy natomiast uznać Romana Werfla, który sprokurował akt oskarżenia, komentował proces w prasie, a także opracował i wydał w 1948 r. stenogram rozprawy sądowej w postaci książki „Niepokólczycki, Mierzwa i inni przed sądem Rzeczypospolitej”.
Wyrok zapadł po przeszło miesiącu procesu, w czasie którego sąd zebrał się 19 razy. Uznał, iż na karę śmierci zasłużyli działacze WiN: Franciszek Niepokólczycki, Alojzy Kaczmarczyk, Józef Ostafin, Walerian Tumanowicz, Edward Bzymek, Jan Kot, Eugeniusz Ralski i Wiktor Langner. Na karę dożywotniego więzienia skazano Mirosława Kowalskiego, na 15 lat Karola Buczka i Henryka Müncha, na 10 – Stanisława Mierzwę, Karola Starmacha oraz Stefana Ralskiego. Sąd orzekł, że na 6 lat należy pozbawić wolności Mieczysława Kabata, a na 5 lat Tadeusza Wilczyńskiego. Jerzego Kunce uniewinniono.
Kary śmierci orzeczone wobec Kaczmarczyka, Ostafina i Tumanowicza wykonano w więzieniu Montelupich w Krakowie 13 listopada 1947 r. Plutonem egzekucyjnym dowodził strażnik więzienny Henryk Michalik. Pozostałych skazanych, poza Jerzym Kunce, którego zwolniono z aresztu po rozprawie, osadzono w więzieniu na długie lata. Większość z nich wyszła na wolność dopiero w czasie odwilży 1956 r.
- Więcej informacji: 10 września – rocznica wyroków w procesie krakowskim: https://ipn.gov.pl/pl/aktualnosci/57316,71-rocznica-wyrokow-w-procesie-krakowskim-10-wrzesnia.html
- Pod czerwonym pręgierzem. Proces krakowski WiN i PSL w 1947 roku. Broszura krakowskiego IPN do pobrania [PDF]: https://krakow.ipn.gov.pl/pl4/broszury-edukacyjne-i-d/46011,Pod-czerwonym-pregierzem-Proces-krakowski-WiN-i-PSL-w-1947-roku.html
- Proces krakowski – wirtualna wystawa Oddziału IPN w Krakowie:https://ipn.gov.pl/strony-zewnetrzne/wystawy/proces_krakowski/index.html
Pozdrawiam
Janusz Ślęzak
asystent prasowy
Oddziału IPN w Krakowie
tel. 881 014 904
