Ważna publikacja pt. „UON, UPA i zagłada Żydów” pod redakcją prof. dr hab. Andrzeja Zięby z UJ.
Kilkadziesiąt artykułów zebranych w tomie OUN, UPA i zagłada Żydów nie jest dziełem wspólnym, lecz indywidualnymi, autorskimi pracami dwudziestu dwóch specjalistów z zakresu problematyki nacjonalizmu ukraińskiego i Holokaustu. Reprezentują one różne ujęcia, metodologie i punkty widzenia, gdyż zostały napisane przez autorów pochodzących z Izraela, Ukrainy, Polski, Rosji, Kanady, Niemiec, Szwecji, Francji, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Ich autorzy mają rozmaite doświadczenia kulturowe, przynależą do różnych szkół historycznych, posiadają odmienne upodobania stylistyczne. Wielogłos był naszym zamiarem i staraliśmy się nic w trakcie prac redakcyjnych nie uronić z tej polifonii. Jednym kryterium doboru była erudycja i kompetencja autorów oraz ich oddanie prawdzie i sztuce pisarstwa historycznego. Unikaliśmy tekstów jawnie propagandowych, stąd czytelnik nie znajdzie tu publikacji współczesnych obrońców nacjonalizmu ukraińskiego. Nie ma też tekstów napastliwych, o charakterze antyukraińskim. Naczelnym kryterium była bowiem starożytna zasada Tacyta: sine ira et studio.
(Od wydawcy)
Obecny konsensus naukowy odnośnie do UPA, OUN i Żydów w czasie II wojny światowej, choć nadal kwestionowany przez niektórych ukraińskich nacjonalistycznych historyków i publicystów na Ukrainie Zachodniej oraz w diasporze za oceanem, jest następujący: OUN była czołowym organizatorem przemocy antyżydowskiej latem 1941 r., w tym osławionego lwowskiego pogromu; milicje utworzone przez OUN spędzały tego samego lata Żydów na egzekucje wykonywane przez Niemców. Po rozwiązaniu milicji przez Niemców OUN namawiała swoich członków do wstępowania do jednostek policji w służbie niemieckiej, które również były wykorzystywane do zatrzymywania Żydów w celu eksterminacji, albo przez rozstrzelanie, albo w obozach zagłady. (…) UPA rutynowo zabijała Żydów podczas czystek etnicznych na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1943‑1944. Tuż przed wypędzeniem Niemców z Wołynia przez Armię Czerwoną oddziały UPA lub powiązane z nią jednostki bezpieczeństwa OUN systematycznie wywabiały Żydów z bunkrów leśnych, kierowały do pracy w obozach, gdzie byli oni następnie mordowani.
Zestawiając te teksty razem, autorzy wykorzystują szczególny przełom dokonujący się w historiografii zarówno nacjonalizmu ukraińskiego, jak i Holokaustu. Teksty nie sugerują, że Żydzi byli głównymi ofiarami OUN i UPA. Statystycznie największymi ofiarami OUN i UPA byli Polacy, a na drugim miejscu ‒ sami Ukraińcy. Ale mord na Żydach pokazuje szczególny rodzaj myślenia, który cechował wojenny nacjonalizm ukraiński i który był kierowany także przeciwko innym mieszkańcom tych „skrwawionych ziem”.
(John-Paul Himka, Per A. Rudling)
